چرا حس بویایی قوی‌تر از سایر حواس خاطرات را در ذهن تداعی می‌کند؟

تحقیقات جدید گروهی از دانشمندان بین‌المللی نشان می‌دهد که بوها چگونه می‌توانند قوی‌تر از هر نوع حس دیگری خاطرات را در ذهن فعال کنند. محققان با استفاده از تصویرسازی عصبی و الکتروفیزیولوژی درون جمجمه فهمیده‌اند که مسیرهای مربوط به حس بویایی دقیقا با هیپوکامپوس ارتباط دارند.

مشخص نیست که سیستم بویایی ما چگونه این ظرفیت را پیدا کرده تا خاطرات احساسی ما را برانگیخته کند. تحقیقات شهودی و تجربی در طول سال‌های اخیر ثابت کرده‌اند که بوها به شکلی منحصر به فرد می‌توانند خاطرات را به ذهن ما بیاورند. و عصب‌شناسان هم بیش از پیش فهمیده‌اند که سیستم بویایی انسان رابطه مستقیمی با هیپوکامپوس دارد.

این تحقیق جدید اولین مطالعه‌ای است که دقیقا به سراغ مقایسه مسیرهای ارتباطی بخش‌های مختلف حواس بشر و هیپوکامپوس مغز رفته است. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که مسیرهای ارتباطیِ وابسته به حس بویایی بالاتر از هر حس دیگری با هیپوکامپوس ارتباط دارند.

«کریستینا زلانو» از دانشکده پزشکی دانشگاه شمال غربی «فاین‌برگ» می‌گوید مسیرهای ارتباطیِ مربوط به تمامی حواس دیگر ما در نقطه‌ای در طول تاریخ تکامل مغز بشر تغییر مسیر داده و به سایر بخش‌های مغز متصل شده‌اند. ولی سیستم بویایی به دلایلی همچنان رابطه مستقیم خود با هیپوکامپوس را حفظ کرده است. زلانو توضیح می‌دهد:

«انسان‌ها در طول تکامل با گسترش چشمگیر نئوکورتکس مواجه شده‌اند که دسترسی به شبکه‌های یادآوری را بازآرایی کرده است. بینایی، شنوایی و لامسه با گسترش نئوکورتکس تغییر مسیر داده و به جای ارتباط مستقیم از طریق یک کورتکس واسطه به هیپوکامپوس وصل می‌شوند. داده‌های ما نشان می‌دهد که سیستم بویایی دستخوش این تغییر نشده و ارتباط مستقیم خود با هیپوکامپوس را حفظ کرده است.»

زلانو می‌گوید این مطالعه جدید به صراحت از اهمیت تجارب بویایی حکایت می‌کند. تحقیقات قبلی نشان داده بود که میان حس بویایی و افسردگی رابطه محکمی وجود دارد. بیمارانی که دچار فقدان یا ضعف حس بویایی هستند، با احتمال بیشتری به افسردگی مبتلا می‌شوند. از سوی دیگر، کسانی که دچار افسردگی می‌شوند معمولا عملکرد بویایی ضعیف‌تری دارند. زلانو اضافه می‌کند که چون فقدان حس بویایی یکی از نشانه‌های اصلی ابتلا به ویروس کروناست، دانشمندان باید سریع‌تر دریابند که فرآیندهای وابسته به حس بویایی چگونه به کارکردهای شناختی، حافظه و سلامتی ما مرتبط‌اند.

رابطه عمیق میان حافظه و بویایی پیش از این هم بر کسی پوشیده نبود. ما می‌دانستیم که یک بوی خاص بهتر از هر حس دیگری می‌تواند خاطرات ما را برانگیخته کند. ماهیت یکتای این پدیده تحت عنوان غیررسمی «اثر پروست» شناخته می‌شود. در اوایل قرن بیستم، نویسنده مشهور فرانسوی، «مارسل پروست» مجموعه‌ای از داستان‌های کلاسیک را با عنوان «در جستجوی زمان گمشده» به رشته تحریر درآورد. او در یکی از قصه‌های خود توصیف کرد که زدن کیک مادلن درون یک فنجان چای چگونه می‌تواند خاطرات واضحی را از دوران کودکی تداعی کند. این قصه آغازگر ایده «اثر پروست» بود.