در پنل رویداد «قهرمانان آینده» مطرح شد : نیاز جدی به تعامل بین حاکمیت و جامعه برای حفظ نیروی انسانی

در مراسم افتتاحیه رویداد قهرمانان آینده، پنل اول، با عنوان «بازار و آموزش نیروی کار آینده» برگزار شد و متخصصان و فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور دلیل اساسی مهاجرت نیروی انسانی به شرکت‌های خارجی را نداشتن انگیزه و تعامل مشترک بین حاکمیت و بخش خصوصی عنوان کردند. موضوعی که انگیزه نیروی انسانی را مدام کاهش داده و حالا بعد از چندین سال دیگر دلیلی برای کار در شرکت‌های داخلی او را اقناع نمی‌کند.

محمد فاضلی، جامعه‌شناس، آسیه حاتمی، موسس و مدیرعامل ایران‌تلنت، نازنین دانشور، مدیرعامل تخفیفان و مهدی محمدی عضو هیات علمی دانشگاه تهران روز جمعه در نخستین پنل رویداد قهرمانان آینده حاضر شدند تا با تحلیل دلایل مهاجرت به دنبال راهکاری برای آموزش و ایجاد احساس رضایت برای نیروی انسانی باشند. دلایل شکل گیری بحران نیروی انسانی و تلاش برای خروج از چرخه کار داخلی از طرف نیروی انسانی در این پنل با عنوان «بازار و آموزش نیروی کار آینده» مورد بررسی قرار گرفت.

جریان کار متحول شده است

«نازنین دانشور»، مدیرعامل تخفیفان در این نشست با پاسخ به این پرسش که چه اتفاقی افتاد که جریان نیروی انسانی تبدیل به یک مسئله مهم در شرایط فعلی شد، گفت: «تجربه شخصی من وقتی 9 سال پیش به ایران برگشتم ایران مواجه شدن با نیروی انسانی متخصصی بود که استانداردهای بین المللی را نداشت. در همین شرایط تلاش کردیم تا مسیر را بسازیم و پیس برویم. هدف این بودکه نیروی انسانی متخصص داخلی را با جریان‌های بین‌المللی کار آشنا کنیم.»

دانشور همچنین بر این باور است که در این روند کرونا منجر به پارادایم شیفت عجیبی شد. در این شرایط شرکت‌های خارجی دیگر با نیروی ریموت هم کار کردند. در حقیقت آغاز روند دورکاری این امکان را ایجاد کرد که شرکت‌ها به نیروی انسانی فارغ از فاصله زمانی و مرز جغرافیای نگاه کنند. از همین رو شرکت‌های بین المللی هم آمدند و از ظرفیت نیروی انسانی داخلی استفاده کردند.

او در ادامه با تاکید بر اینکه دیگر مرز بندی در مورد نیروی کار از بین رفته است، گفت: «در کنار این تغییر پارادایم عظیم، اتفاق های سیاسی و کاهش ارزش ریال و باز شدن فرصت‌های شغلی جهانی و نیاز بازار جهانی و ارزان بودند نیروی انسانی ایرانی شرایطی را فراهم کرده که دیگر انتخاب فقط اشتغال در شرکت‌های داخلی نیست.»

دانشور با اشاره به فضای ابهام آمیز اجتماعی ایران در ادامه گفت: «جوانان تصور و تصویر قابل اعتمادی نسبت به آینده ندارند. حالا با این موضوع هم مواجه شده‌اند که قبلا باید برای شغل و مهاجرت ویزا می‌گرفتند و حالا خارجی‌ها شروع کردند به ارائه پیشنهاد کار برای نیروی انسانی در همه جای دنیا.»

مدیرعامل تخفیفان با اشاره به اینکه این مجموعه در تمامی واحدها تقریبا تعداد قبال توجهی نیروی کار را از دست داده که مهاجرت کرده‌اند، گفت: «یکی از نکات عجیب این است که با مهاجرت و یا حداقل تصمیم به مهاجرت در واحد مالی و حقوقی نیز مواجه شده‌ایم. تعدادی از نیروی انسانی ایرانی مهاجرت کردند به کشور مقصد نهایی، تعدادی به کشورهای همسایه مثل ترکیه رفته‌اند و در نهایت گروه قابل توجهی هم در ایران ساکن هستند، اما برای شرکت‌های خارجی کار می‌کنند.»

بحران نیروی انسانی، ریشه در گذشته دارد

«آسیه حاتمی»، مدیرعامل و بنیان‌گذار ایران‌تلنت اما بر این باور است که این بحران مربوط به امسال نیست و مدت‌هاست که شروع شده و حالا به جنگ تبدیل شده است.

حاتمی در ادامه توضیحات خود درباره این بحران گفت: «همه مسائلی که پیش از این هم بوده است، حالا دوباره نمایان شده‌اند. فشارهای اقتصادی و سیاسی حالا شده یک مشکل اساسی و دیگر تاثیر بیشتری بر زندگی مردم گذاشته است.»

حاتمی با اشاره به اینکه همه این سال ها شرکت‌ها می‌خواستند نیروهای متخصص را از هم بگیرند، گفت: «در گذشته تولید و پرورش نیروی انسانی صرفا از طریق دانشگاه بود. این در حالی است که روند جهانی نشان داد دانشگاه کافی نیست. سیستم تئوری محور جوابگو نیست. از همین رو است که دانشگاه‌های خوب دنیا پروژه را از صنعت وارد دانشگاه می کنند، تا دانشجو از محیط دانشگاهی با صنعت گره بخورد.»

مدیرعامل ایران تلنت با تاکید بر اینکه جوانان هیچ دورنمایی از مسیر زندگی ندارند، گفت: «تنها چیزی که جوانان مشاهده می‌کنند، دانشجوهای سال‌هایی قبل است که مهاجرت کردند. از سویی دیگر، دانشجو همچنان قبل فارغ التحصیلی فضای کاری صنعت را تجربه نکرده است. این در حالی است که وقتی قبل از فارغ التحصیلی لمس می کنند، تمایل بیشتری برای حضور در شرکت‌های داخلی دارند.»

به باور حاتمی اگر این فرایند حضور دانشجویان در دنیای صنعت را گسترش دهیم احتمالا نتیجه بهتری حاصل خواهد شد.

بازار همیشه بهترین عملکرد را نشان خواهد داد

«مهدی محمدی»، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز بر این باور است که با وجود همه تغییر و تحولات پیش آمده، بازار یک جریان خود سازمانده است. از همین رو برای اینکه به بهینه‌ترین روش ممکن منابع را تخصیص دهد، در نهایت نوعی اثر از خودش نشان خواهد داد.

محمدی در ادامه توضیحات خود گفت: «بازار در نهایت هوشمندترین عنصر است و نکته این است که وقتی درباره بازار کار حرف می‌زنیم یک سوی ماجرا حاصل جریان جهانی است. چندی پیش همین موضوع در یک چنل بین‌المللی مورد بررسی قرار گرفت. سوال اساسی در بررسی انجام شده این بود ه در اثر دیجیتالی شدن شغل چه اتفاقی برای جوامع پیش خواهد آمد؟»

او در ادامه توضیحات خود گفت: «حقیقت این است که نوع مهارت‌های اثربخش جدید تغییر کرده است. حالا دیگر افراد تا پایان عمر کاری خود با یک مهارت ادامه کار ندارند و مدام باید به‌روزرسانی شوند. به هر حال هر پارادایمی مهارت‌های خود را می خواهد. قبلا با پارادایم های فناوری مواجه بودیم که طولانی بودند و افراد سال ها با یک مهارت می توانستند کار کنند. این در حالی است که امروز، ما در طول عمر حداقل 3 پارادایم را باید تجربه کنیم.»

محمدی با تاکید بر اینکه در چنین بازه ای دیگر دانشگاه جواب نمی‌دهد، گفت: « ما امروز آدم‌هایی می خواهیم که یاد بگیرند چطور یاد بگیرند. نیروی انسانی در دنیای امروز بر این روند پیش می‌رود که در طول زمان مهارت ها را افزایش دهد. از سویی دیگر مفهوم شغل، کارفرما و نیروی کار نیز تغییر قابل توجهی کرده است.»

او بر این باور است که در این پارادایم هم نظام حکمرانی باید خودش را تغییر دهد و روش‌های جدید را بپذیرد و هم نیروی انسانی تغییرات قابل توجهی را تجربه خواهد کرد. به هر حال خواسته و ناخواسته بخشی از این تغییر سبک هم برای جریان‌های جهانی است.

اعتماد بین حاکمیت و جامعه، آخرین یا تنها چاره

اما ماجرا از این قرار است که اغلب وقتی عمق مسئله را بررسی می‌کنیم، ابرجریان‌هایی وجود دارد که در حالت ملی خیلی محسوس است و بعد از طرح صیانت هم به طور جدی با آن روبرو شدیم. حالا باید دید در چنین شرایطی آیا اساسا نگاه کردن به این جریان از نگاه امیدوارانه و تغییر شرایط ممکن است یا خیر؟

«محمد فاضلی»، جامعه‌شناس در توضیح این موضوع گفت: «این موضوع ذیل بحث کلی توسعه قابل بررسی است. در این روند باید توجه داشت، کشورهایی توسعه پیدا کردند که جامعه و حکومت پروژه مشترک برای همکاری داشتند. این نکته بسیار مهم است که دولت باید هم کنترل شود و هم استقلال داشته باشد.»

به گفته فاضلی فوکویاما در کتاب اعتماد بر این موضوع تاکید کرد که کشورهایی توسعه پیدا می‌کنند که در آنها اعتماد است. اعتماد بین جامعه و حاکمیت نکته‌ای اساسی و بسیار مهم است.

او در ادامه با تاکید بر اهمیت اعتماد در جامعه گفت: «اعتماد به بلند شدن و روح ملی گرایی کمک قابل توجهی می‌کند. این در حالی است که امروز در ایران، حکومت و جامعه نمی‌توانند پروژه مشترک تعریف کنند. شرکت‌ها می‌خواهند پروژه‌های جدید تعریف کنند و دولت طرح صیانت را طرح می‌کند. حقیقت این است که ما ساختار را چیده‌ایم که افراد از کشور بروند.»

به باور فاضلی اعتماد بین جامعه و حاکمیت امروز در کشور وجود ندارد. این در حالی است که اعتماد بنیادی ترین مفهوم در جریان زندگی بشر است. کافیست اعتماد به چیزی نداشته باشید. اگر اعتماد نداشته باشید هیچ جریانی شکل نخواهد گرفت.

فاضلی با تاکید بر اینکه اگر معضل اعتماد حل نشود، هیچ اتفاق درستی در پیش نخواهد بود، گفت: «حکومت ها تا وقتی احساس امنیت نکنند هر عنصری که بر اساس تعریفشان مخل امنیت باشد از بین می‌برند. مطلق قضیه که از همه چیز مهم تر است قدرت است. کره شمالی مثال قابل توجهی درباره این موضوع است.»

او در ادامه توضیحات خود گفت: «بنابراین اگر نوعی سازش بین بخش خصوصی با حاکمیت بر این اساس باشد که امنیت حاکمیت مدنظر قرار بگیرد، نتیجه مطلوب نهایی تقریبا دست یافتنی است. فراموش نکنید، انتهای همه چیز یک لوله تفنگ ایستاده است، به هر روزی انتهای داستان ابزار خشونت است. از همین رو است که بدون توافق بین اقتصاد و حکومت، اقتصاد از طرف امنیت خورده خواهد شد.»

نیروی انسانی رشد کرده در اکوسیستم

در چنین شرایطی به نظر می‌رسد شاید، راه حل این بود که آموزش‌های کافی به نیروی انسانی را همواره مورد توجه قرار می‌دادیم.

دانشور در این باره گفت: «ما اساسا بسیاری از نیروهای انسانی را مورد تعلیم و آموزش قرار داده‌ایم و این موضوع توسط بیشتر شرکت‌ها انجام شده است. به هر حال نیروی انسانی توسط اکوسیستم آموزش دیده است. چیزی به وجود آمده که امروز من به عنوان یک شرکت، هرقدر هم آموزش داده باشم، همه ترجیح می دهند که بروند. حالا حتی راهی برای نگه داشتن نیروی انسانی در ایران هم پیش رو نداریم.»

او درباره ناتوانی در حفظ نیروی انسانی در کشور گفت: «نه اختلاف حقوق رو می‌شود جابجا کرد و نه هیچ جیز دیگر. ما به عنوان بخش خصوصی اصلا نمی توانیم کاری کنیم. حالا دیگر نیروی انسانی ایرانی گزینه جهانی دارد. بحث اعتماد به تصویر بزرگی است که هر قدر هم سعی کنیم نمیتوانیم برای نیروی کار جذابش کنیم.»

دانشور در بخش دیگیر از توضیحات خود با اشاره به جلساتی که به عضویت خود در نصر تهران و تمام جلسات مشترک با نهادهای حاکمیتی، گفت: «دغدغه نیروی انسانی گفته شده و هیچ کس اصلا به آن نرسیده است. ما همواره از نهادهای دولتی خواسته‌ایم ارائه راهکار کنند. اما همواره هیچ ارتباط موثری شکل نگرفته است.»

خروج نیروی انسانی خام از کشور

مدیرعامل ایران تلنت نیز با تاکید بر اینکه یکی از منابع مهم کشورها تعداد آدم ها است، گفت: «از این تعداد  جمعیت چقدر حقیقتا ارزش آفرینی دارند. ما حتی نیروی کار آموزش دیده زبده هم خارج نمی‌کنیم، نیروی انسانی خام از کشور رفته، پرورش پیدا می‌کنند و در نهایت برای کشورهای دیگر ارزش‌آفرینی می‌کنند. اگر نیروی ارزشمند داشتیم این امکان وجود داشت که به صورت دو سویه بعد از خروج واردات نیروی انسانی هم داشته باشیم.»

حاتمی با اشاره به اینکه اگر نیروی ورودی کارآموز دو برابر ظرفیت جذب شود، دو برابر نیروی انسانی پرورش داده خواهد شد. حقیقت این است که مدیران منابع انسانی حاضرند حقوق بالا بدهند و آخرش هم نیروی خود را حفط کنند، اما به دلیل کمبود نیرو باز هم این مسئله ممکن نیست.»

تغییر پارادایم و تغییر رفتار شرکت‌ها

محمدی با تاکید بر اینکه استارتاپ ها نمی توانند نیروی انسانی تربیت کنند، گفت: «باید برویم به سمت شبکه سازی. در این شرایط که وضعیت بحرانی است نیازمند آنیم که یک هسته مرکزی تعریف کنیم و حول این هسته یا هسته‌ها مدام در حال تربیت نیروی انسانی باشیم.»

به گفته او همیشه می شود جریانی ساخت و این موضوع در موقعیتی که ماده خام وجود دارد ناممکن نیست.

او با اشاره به پافشاری شرکت‌ها برای همکاری با فارغ‌النحصیلان دانشگاه‌های بزرگ و مادر، گفت: «لزوما بچه های دانشگاه‌های غیر مادر ضعیف تر نیستند و با سطح توقعات پایین‌تر می توانیم با همکاری با آنها کار کنیم و مدام هم نگرانی مهاجرت یا عدم همکاری نباشیم.»

در روند تغییر شرایط بازار کار یک نکته قابل توجه دیگر آن است که بخشی از بازار کار از این تغییر پارادایم واقعا خوشحال است. آن بخش از جامعه که قبلا حتی شانسی برای کارآموزی هم نداشت. حالا این سوال مطرح است که آیا این روند جامعه مرکزگرای نخبه گرا را تغییر خواهد داد؟

فاضلی با تاکید بر اینکه این جریان یک فرصت است، گفت: «داستان دیجیتال این ظرفیت را دارد که با آن توسعه نامتوازن را اصلاح کنیم. دانشگاه و کلاس‌ها بدون مرز و زمان همه جا رفته. این موضوع امکان آموزش را برای بیشتر آدم‌ها فراهم کرده است.»

او با تاکید بر اینکه تا قبل از اینکه به توافقی با خشونت برسید نمی شود کاری کرد، گفت: «وضعیت به قدری نگران‌کننده است که جریان مهاجرت به جامعه شناسی رسیده و دانشجویان جامعه‌شناسی هم می خواهند بروند. حالا باید به این نکته توجه کرد که دانشگاه‌های ما این احتیاح را دارند که واقعیت دنیای امروز را یاد بگیرند. ما وارد جهان، جهانی شده شده‌ایم و منطق جهانی شدن را درک نکردیم. معضل امروز جامعه ما این است که که فقط نیروی انسانی می‌رود و هیچ ورودی نداریم.»