امروز در فضا: اسپوتنیک- ۱ تبدیل به اولین ماهواره دست‌‌سازی شد که به فضا رفت

۴ اکتبر ۱۹۵۷ بود که اتحاد جماهیر شوروی اسپوتنیک- ۱ را به فضا پرتاب کرد. این ماهواره اولین جسم ساخت بشر بود که به دور زمین چرخید و آغازگر عصر فضا شد.

تاریخچه

ایده استفاده از موشک برای ارسال ماهواره به مدار زمین نخستین بار توسط کنستانتین تسیولکوفسکی، دانشمند روسی در سال ۱۹۰۳ ارائه شد. تسیولکوفسکی معادلات ریاضی مقدماتی را برای محاسبه سرعت لازم برای پرتاب ماهواره به مدار زمین ارائه داد و ایده استفاده از موشک‌های چندمرحله‌ای را برای سفرهای فضایی مطرح کرد. والنتین گلوشکو، یکی از مهندسان ارشد پروژه اسپوتنیک-۱ تحت تأثیر اندیشه‌های او جرقه فعالیت‌های بشر برای تسخیر فضا را زد.

با پیشرفت فناوری موشکی توسط موشک‌های نازی وی- ۲، شوروی در تاریخ ۳۰ ژانویه ۱۹۵۶ طرح فرستادن ماهواره به مدار زمین را در دستور کار خود قرار داد. شوروی در راستای این طرح، از گروه‌های صنعتی و دانشگاهی گوناگونی در سراسر کشور دعوت به همکاری کرد.

ویژگی‌های اسپوتنیک- ۱

ماهواره اسپوتنیک-۱ یک ماهواره کروی شکل از جنس آلومینیوم بود که چهار عدد آنتن مخابراتی به بدنه آن متصل بودند. این آنتن‌ها سیگنال‌هایی با صدای بیپ کمی را به زمین ارسال می‌کردند که حتی اپراتورهای رادیویی آماتور هم می‌توانستند آن را بشنوند.

باتری‌ها، ابزارهای الکتریکی و دستگاه‌های مخابراتی آن در محفظه‌ای بسته در داخلش قرار داشتند. اسپوتنیک- ۱ از یک توپ والیبال هم کوچک‌تر بود و تنها با ۱ وات برق کار می‌کرد.

ارسال به فضا

این ماهواره توسط موشک ماهواره‌بر آر- ۷ به مدار زمین پرتاب شد. این برنامه قرار بود در آوریل سال ۱۹۵۸ به انجام برسد. اما بر اثر رقابت با آمریکایی‌ها و ظن و گمان‌هایی که مبنی بر ارسال ماهواره آمریکایی در ۶ اکتبر وجود داشت، شوروی کار گروه علمی- فضایی خود را تسریع کرد. در نتیجه با وجود چند نقص فنی کوچک، این ماهواره در ۴ اکتبر ۱۹۵۷ به فضا ارسال شد.

هدف اسپوتنیک- ۱

آژانس فضایی شوروی هدف خود از ارسال اسپوتنیک را این‌گونه توصیف کرده است:
«ارسال یک ماهواره ساده به مدار زمین، مطالعه حرکت آن در مدار، و دریافت پیام‌های رادیویی ارسالی از آن در زمین».
این ماهواره طوری طراحی شده بود که ساده باشد، اما کارش را درست انجام دهد.

دستاورد‌ها و تاثیر این ماهواره بر جهان

پرتاب اسپوتنیک- ۱ علاوه بر تاثیر علمی، از نظر سیاسی یکی از مهم‌ترین رویدادهای قرن بیستم محسوب می‌شود. چرخش این ماهواره به دور زمین موجی از ترس و اضطراب را در سراسر ایالات متحده به راه انداخت که به عنوان بحران اسپوتنیک شناخته می‌شود. این ماهواره با پیشگامی خود مسابقات فضایی را آغاز کرد و توجه جهانیان را به خود جلب کرد.

شوروی نیز به این پرتاب اهمیت استراتژیک و تبلیغاتی داد و برای پیاده کردن آن هزینه زیادی کرد. پس از آن بود که رئیس جمهور وقت آمریکا دستور داد توسعه پروژه‌‌ی موشک‌های غیرنظامی با سرعت بیشتری انجام شود.

روژه موریس بونه، رییس سابق بخش علوم آژانس فضایی اروپا درباره این رویداد گفته است:
«رخداد بزرگی بود، شوروی آغازگر فتح فضا شد. هیچ‌کس انتظارش را نداشت، همگی انتظار داشتیم آمریکایی‌ها پیشگام باشند که بعداَ وارد کارزار شدند. اما در پایتخت‌های کشورهای غربی، دانستن این‌که روس‌ها، توان چنین کاری را دارند، موجب ترس و وحشت شد.»

از دستاوردهای علمی این پروژه نیز می‌توان به دستیابی دانشمندان به اطلاعاتی درباره حرکت امواج رادیویی در یونوسفر اشاره کرد. آن‌ها همچنین توانستند با اندازه‌گیری کاهش سرعت مداری اسپوتنیک- ۱، چگالی لایه‌های فوقانی اتمسفر زمین را اندازه‌گیری کنند.

مجله نیوساینتیست در مقاله‌ای که سال ۲۰۰۷ منتشر شد، پرتاب این جسم را به دلیل شتاب دادن به سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در زمینه دانش و فناوری، به‌عنوان بزرگترین عامل توسعه دانش برشمرده است.

سرنوشت اسپوتنیک- ۱

ارسال پیام‌های رادیویی از ماهواره اسپوتنیک- ۱ تنها به مدت ۲۲ روز و تا خالی شدن باتری‌های آن ادامه داشت.

این ماهواره پس از ۱۴۰۰ دور گردش به گرد زمین و ۸۶ روز پرواز فضایی و طی ۷۰ میلیون کیلومتر، در ژانویه ۱۹۵۸ به جو زمین برخورد کرد و نابود شد. ماهواره در اثر برخورد به جو فشرده نخست به سه قطعه، بعد به ۵ و سپس به ۸ قطعه تبدیل شد و در مدارهای متفاوتی قرار گرفت تا به کلی محو شود.

گرچه این پایان کار اسپوتنیک- ۱ بود اما آغازی بود برای ارسال ماهواره‌های مختلف با ماموریت‌های گوناگون و راه‌گشای سفر انسان به فضا. از آن تاریخ تاکنون هزاران ماهواره و فضاپیما با ماموریت‌های مختلف فنی، هواشناسی، نظامی، مخابراتی، تحقیقاتی و… پرتاب شده‌اند یا پیرامون سیارات و اجرام آسمانی دیگر راهی فضا شده‌اند.