با بیماری لوپوس بیشتر آشنا شویم [قسمت اول]

لوپوس یک بیماری مزمن خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن بیش فعال شده و به بافت های سالم و نرمال حمله می کند. در نتیجه این اتفاق، علائمی نظیر تورم، التهاب، آسیب به مفاصل، پوست، کلیه ها، خون، قلب و شُش ها می شود.

در شرایط عملکرد عادی، سیستم ایمنی بدن پروتئین هایی می سازد که آنتی بادی نام دارند و آنتی بادی ها از بدن در برابر آنتی ژن هایی نظیر ویروس و باکتری محافظت می کنند.

لوپوس سبب می شود تا سیستم ایمنی بدن قادر به تشخیص تفاوت میان آنتی ژن و بافت سالم نشود. این مسئله سبب می شود تا آنتی بادی ها نیز مستقیما به سراغ بافت های سالم رفته و سبب آسیب رساندن به آن شوند که در نتیجه آن درد، تورم و التهاب پدید می آید.

هر نقطه ای از بدن انسان ممکن است دچار لوپوس شده؛ از پوست، مفصل، مغز، شش ها، رگ های خونی و کلیه ها گرفته تا دیگر اعضای کوچک و بزرگ داخل بدن که هر کدام اعمال خاص خود را بر عهده دارند.

انواع لوپوس

انواع مختلفی از لوپوس تاکنون در بین بیماران مختلف مشاهده شده است، اما آن نوعی که به طور مختصر لوپوس می خوانیم، SLE یا لوپوس اریتماتوس سیستمیک یا لوپوس منتشر است. انواع دیگر آن نیز شامل لوپوس پوستی، ناشی از دارو و نوزادان می شود.

بیماران با لوپوس اریتماتوس دیسکوئید، مدلی از بیماری را دارند که به پوست محدود می شود و معمولا با دانه های ریزی روی پوست صورت، گردن و جمجمه شناخته می شود که البته آسیبی به اندام های درونی نمی رساند. کمتر از ده درصد بیماران مبتلا به نوع دیسکوئید، بیماری را تا مرحله رسیدن به نوع سیستمیک پیش برده و متاسفانه راهی برای پیش بینی یا جلوگیری از وقوع آن وجود ندارد.

حالت SLE بسیار شدیدتر از نوع دیسکوئید بوده، به این دلیل که می تواند هر عضو، دستگاه یا بخش از بدن را مورد آسیب قرار دهد. برخی مبتلایان ممکن است از خود التهاب یا دیگر مشکل ها را نشان دهند، آن هم فقط روی پوست و مفاصل، در حالی که دیگر بیماران علاوه بر مفاصل، شش ها، کلیه ها، خون و قلب شان نیز دچار مشکل می شود. این نوع از لوپوس نیز توسط دوره های شدت گرفتن بیماری و بهبود مقطعی قابل تشخیص است.

لوپوس ناشی از دارو توسط برخی داروهای تجویز شده ایجاد می شود و علائمی بسیار شبیه به SLE دارد. عمده داروهایی که چنین اثری روی بدن می گذارند مربوط به درمان بیماری های فشار خون که هیدرالازین نام دارند و آریتمی قلب که پروکاینامید نام دارند هستند. اما در حال حاضر بیش از 400 نوع داروی دیگر است که می تواند منجر به آن شود. لوپوس ناشی از دارو معمولا پس از توقف مصرف دارو کم کم رو به خاموشی می رود.

موقعیت خاصی نیز با نام لوپوس نوزادان زمانی رخ می دهد که مادر آنتی بادی های مخرب را به جنین خود منتقل می کند. جنین متولد نشده و نوزاد می توانند پوستی پر از ضایعات و دیگر مشکلاتی در قلب و خون داشته باشند. معمولا یک ضایعه ایجاد شده اما در نهایت طی شش ماه اول تولد وی از بین می رود.

لوپوس چیست

عملکرد عادی سیستم ایمنی بدن به این گونه است که در برابر ویروس های، باکتری ها و جرم ها بدن را مقاوم کرده و این کار را گلبول های سفید با تولید لمفوسیت بی انجام می دهند.

با لوپوس، سیستم ایمنی بدن دچار مشکل شده و قادر نیست تفاوت بین بافت سالم و یک سلول بیگانه را تشخیص دهد. آنتی بادی ها سپس برای مبارزه با سلول ها و بافت های سالم تولید شده و سبب التهاب، درد و آسیب در بخش های مختلف بدن می شوند.

این آنتی بادی ها که اتو آنتی بادی نام دارند، سبب التهاب در بخش های مختلف بدن شده و می توانند به بافت ها و اندام ها آسیب وارد کنند. مرسوم ترین مدل اتو آنتی بادی های ساخته شده در بدن افراد مبتلا به لوپوس، آنتی بادی ضد هسته (ANA) نام دارند چرا که مستقیما با هسته سلول یا به عبارتی مرکز فرماندهی آن وارد مبارزه می شوند.

اتو آنتی بادی ها درون خون می چرخند اما برخی از سلول های بدن غشاهای نفوذپذیری دارند که به اتو آنتی بادی ها اجازه ورود را می دهد. پس از ورود آن ها به سلول، یک راست به سراغ DNA در هسته سلول می روند. به همین علت است که در زمان اوج گرفتن بیماری، برخی اعضای بدن دچار مشکل می شوند در صورتی که اعضای دیگر اصلا درگیری را تجربه نمی کنند.

حائز اهمیت است که بدانید لوپوس یک بیماری واگیردار نیست.

همانند بسیاری دیگر از بیماری های خود ایمنی، لوپوس در بازه های زمانی خاصی اوج گرفته و مدتی نیز فروکش می کند. علائم حالت مزمن می تواند شدیدتر باشد و حالت بیماری را در فرد کاملا بیدار کند.

دانش مردم پیرامون لوپوس بسیار اندک است

برخلاف ام اس، ایدز، آلزایمر، پارکینسون و بسیاری دیگر از بیماری ها که اخیرا در موردشان صحبت کردیم و همه ما با آن آشنایی نصفه و نیمه ای داریم، مردم اطلاعات چندانی در مورد لوپوس ندارند. بسیاری از شما که در حال خواندن این مطلب هستید احتمالا اولین بار است که نام لوپوس به گوش تان خورده است.

بر اساس گزارشی که بنیاد لوپوس آمریکا چندی پیش منتشر کرد، 72 درصد آمریکایی های بین 18 تا 34 سال یا اصلا نام لوپوس را نشنیده اند یا اطلاعاتی راجع به آن ندارند (البته به جز نام بیماری) در حالی که همین گروه، در معرض بیشترین خطر این نوع از خود ایمنی بدن هستند.

لوپوس زمانی بیشتر شناخته شده که سال 2015، سلنا گومز، خواننده معروف آمریکایی اعلام کرد به این بیماری مبتلا شده و به درمان بیماری پرداخت.

چه عواملی سبب لوپوس می شود

علت دقیق و اصلی لوپوس نامشخص است. برخی متخصصین معتقدند که لوپوس پاسخ بدن به ترکیبی از فاکتورهای بیرونی و درونی است از جمله هورمون ها، ژنتیک و محیط پیرامون.

هورمون ها

هورمون ها موادی شیمیایی هستند که درون بدن کنترل شده تا فعالیت سلول ها یا اعضای خاصی از بدن را تنظیم کند.

به طور معمول از هر 10 نفر مبتلا به لوپوس، 9 نفرشان زنان هستند. محققان در زمینه ارتباط میان استروژن (هورمون جنسی زنانه) و لوپوس تحقیق و جستجو کرده اند. البته این را باید دانست که استروژن در مردان نیز تولید می شود اما نه به حدی که در بدن زنان یافت می شود.

استروژن به هورمون افزایش دهنده ایمنی نیز شناخته می شود که این یعنی زنان نسبت به مردان سیستم ایمنی قوی تری هم دارند. به دلیل کثرت بالای استروژن و فعال تر بودن سیستم ایمنی در زنان، شانس ابتلای شان به بیماری های خود ایمنی نیز بالاتر است.

محققین پی برده اند که زنان پیش از پریود مربوط به قاعدگی و در حین بارداری، زمانی که میزان تولید استروژن بسیار بالا می رود، علائم لوپوس را قویا نشان می دهند. این مسئله در ارتباط میان استروژن و شدت لوپوس بسیار قابل بحث بوده. با این حال، هیچ دلیلی نتوانسته آن را تایید کند. لازم به ذکر است که مصرف استروژن به عنوان داروی ضد بارداری یا پس از یائسگی نیز تاثیری روی فعالیت بیماری نداشته.

ژنتیک

هنوز ثابت نشده که هیچ ژن یا گروهی از ژن ها تاثیری روی لوپوس داشته باشند اما بیماری در بین برخی از خانواده ها و دارندگان برخی ژن های خاص بیشتر مشاهده می شود. اما به هر حال، ژنتیک عامل اصلی نیست، چرا که حتی برخی دوقلوهای همسان هم بوده اند که یکی بیماری را داشته و دیگری خیر. این در حالی است که هر دو ژنتیک یکسانی دارند.

دوقلوهای همسان از یک ماده وارثتی پدید آمده اند، در یک محیط بزرگ شده و تغذیه ای عمدتا مشابه به هم دارند اما ممکن است فقط یکی از آن ها لوپوس را نشان دهد. 25 درصد این احتمال وجود دارد که یکی از دوقلوهای همسان بیماری را داشته باشد و این عدد در دوقلوهای ناهمسان تا 2 الی 3 درصد کاهش یافته است.

شانس بروز لوپوس در فرزندان افرادی که به لوپوس مبتلا هستند، حدودا 20 برابر بیشتر از دیگر افراد جامعه است. با این حال، لوپوس در افرادی که اقوام شان هیچ سابقه ای با این بیماری نداشته اند نیز ممکن است پدید آید.

مردمی که در نواحی کمتر توسعه یافته آفریقا، آسیا، آمریکای مرکزی و جنوبی و... به صورت قبیله ای زندگی می کنند، به مراتب شانس ابتلای شان به بیماری بیشتر است که همین عامل، تاثیر ژن و ژنتیک را در این بیماری بالا می برد.

نشانگرهای زیستی یا بیومارکرها

نشانگرهای زیستی نیز بخش مورد مطالعه دیگری هستند که تاثیرشان روی لوپوس مشاهده شده است. بیومارکرها مولکول هایی هستند که پروسه بیولوژیکی یا پاتولوژیکی خاصی را بازتاب می دهند. به طور خلاصه وجود بیومارکرها در بدن، به پزشک اجازه تشخیص آنچه درون بدن می گذرد را می دهد.

مواد زیر توسط محققین به عنوان بیومارکر احتمالی مورد مطالعه بوده اند:

• آنتی بادی دی ان ای ضد دو رشته و کمپلمان C3a که هر دو در تست خون قابل مشاهده هستند، به عنوان نشانگر زیستی التهاب
• پروتئین های موجود در ادرار افرادی که به سبب لوپوس دچار بیماری های کلیوی شده اند. این بیومارکرها در تشخیص نوع و شدت بیماری کلیوی در این بیماران و همچنین میزان خسارت وارده به کلیه کمک خواهند کرد.
• سی آر پی یا پروتئینی که توسط کبد ساخته می شود و می تواند میزان خطرپذیری فرد در برابر بیماری های قلبی عروقی را نمایش دهد و همچنین C4d، پروتئینی که فعالیت بیماری یا دخالت کلیه را نشان می دهد.

محیط اطراف

به گفته بنیاد لوپوس آمریکا، محققین عوامل محیطی مثل مواد شیمیایی یا ویروس ها ممکن است در فعال سازی ژن های مسبب لوپوس نقش داشته باشند.

عوامل محیطی که روی این بیماری تاثیرگذارند عبارت اند از:

• اشعه ماوراء بنفش خورشید (به خصوص UVB)
• اشعه ماوراء بنفش لامپ های فلوئورسنت (مثل لامپ های کم مصرف و مهتابی ها)
• قرار گرفتن در معرض غبار سیلیس در مناطق کشاورزی و صنعتی
• داروهای سولفانامیدی که فرد را در برابر نور خورشید حساس تر می کند مثل: تری متوپریم، سولفامتاکسوزول، سولفیسوکسازول، تولبوتامید، سولفاسالازین و دیورتیک ها.
• داروهای تتراسایکلینی که فرد را در برابر نور خورشید حساس تر می کند مثل: مینوسایکلین
• پنیسیلین و دیگر آنتی بیوتیک ها مثل: آموکسیسیلین، آمپیسیلین، کلوکساسیلین
• عفونت ها
• سرماخوردگی و بیماری های ویروسی
• خستگی
• جراحت
• استرس های روحی شدید مثل طلاق، بیماری، مرگ افراد نزدیک
• هر اتفاق دیگری که سبب استرس فیزیکی شدید شود مثل عمل جراحی، آسیب فیزیکی، حاملگی و زایمان
• سیگار کشیدن

در حال حاضر هیچ درمانی برای لوپوس پیدا نشده اما افرادی که این بیماری را دارند اگر تحت درمان قرار گیرند عمدتا دوره های مبارزه با بیماری را با موفقیت پشت سر می گذارند و زندگی فعال و سالمی دارند.

عوامل خطرساز

جنیست: بیش از 90 درصد افراد مبتلا به لوپوس، زنان هستند. پیش از بلوغ اما، دختران و پسران شانس برابری در ابتلا به بیماری دارند.

سن: علائم لوپوس زمانی بین 15 تا 45 سال خودشان را نشان می دهند و قابل تشخیص هستند. در حدود 15 درصد افرادی که بیماری شان بسیار دیر تشخیص داده شده، پیش از 18 سالگی علائم را از خود نشان داده اند.

نژاد: در آمریکا، لوپوس بسیار شایع است و معمولا در افرادی با ریشه های آفریقایی-آمریکایی، اسپانیایی/لاتین ها، آسیایی-آمریکایی ها، آمریکایی های اصیل، هاواییایی های اصیل و ساکنین جزایر اقیانوس آرام بیشتر دیده می شود.

تاریخچه خانوادگی: افرادی که اقوام درجه یک یا درجه دو مبتلا به لوپوس داشته اند، شانس ابتلای شان به بیماری بین 4 تا 8 درصد است در حالی که این رقم در افراد عادی 0.1 بوده. برخی گزارش ها نشان داده که خواهر فرد مبتلا به لوپوس با شانس 10 درصدی، بیشترین عضو از یک خانواده است که می تواند بیماری را داشته باشد. در پژوهشی دیگر نیز احتمال ابتلای اقوام درجه یک در حدود 7 درصد است.

لوپوس واگیردار نبوده و از طریق برقراری ارتباط جنسی به فرد دیگر منتقل نمی شود.

کودکان

لوپوس در کودکان و افراد زیر 15 سال شایع نیست. تنها استثنا، نوزادانی هستند که از یک زن دچار لوپوس متولد شده باشد. این کودکان ممکن است مشکلات قلب، کبد یا پوست داشته باشند که لوپوس مسبب آن است.

بارداری

اگرچه بارداری در زنان مبتلا به لوپوس بسیار خطرناک در نظر گرفته می شود، اما اکثر زنان باردار، کودک خود را تا پایان دوره 9 ماهه به سلامت کامل حمل کرده و زایمان می کنند. در مجموع، لوپوس احتمال زایمان زودهنگام و یا سقط جنین را در زنان مبتلا بالا می برد. مضاف بر این، زنانی که آنتی بادی های آنتی فسفولیپیدی دارند، در خطر سقط در سه ماهه دوم بیشتر تهدیدشان می کند.