آیا باید منتظر یک واکسن جادویی برای ویروس کرونا باشیم؟

ماه می سال ۱۹۹۷ (خرداد ۱۳۷۶)، یک کودک ۳ ساله با نوعی بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کرد که علائمی شبیه سرماخوردگی ساده داشت. مظنونین همیشگی این‌ها بودند: گلو درد، تب و سرفه. بخش غیرعادی ماجرا اینجا بود که پس از ۶ روز، علائم برطرف نشدند. کودک به بیمارستان «کویین الیزابت» در هنگ کنگ منتقل شد. در بیمارستان سرفه‌های او شدیدتر شد و به سختی نفس می‌کشید. با وجود مراقبت ویژه از کودک هنگ کنگی، او جان خود را از دست داد. شکی نیست که مشابه داستان فوق را در چند روز اخیر شنیده‌اید، اما در این مقاله می‌خوانیم که همه ما می‌توانیم کرونا ویروس بگیریم؛ اما آیا این اتفاق آنقدر که به نظر می‌رسد ترسناک است و آیا باید چشم‌انتظار یک واکسن جادویی باشیم؟

اولین آنفلوآنزای کشنده

پزشکان که از مرگ زودهنگام کودک شوکه شده بودند، نمونه‌ای از بزاق او را برای وزارت بهداشت چین ارسال کردند، اما پروتکل‌های استاندارد، نتوانستند علل مرگ این کودک را پیدا کنند. به همین دلیل ویروس‌شناس ارشد این سازمان تصمیم گرفت تا نمونه را برای دیگر همکارانش در کشورهای دیگر ارسال کند. در مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌‌های آمریکا (CDC)، نمونه ارسال شده پس از ماه‌ها بررسی توسط آنتی بادی‌های مختلف، نوعی از آنفلوآنزا تشخیص داده شد؛ نوعی که تاکنون در انسان‌ها دیده نشده بود.

آنفلوآنزای مرغی یا H5N1، دو دهه پیش از مرگ کودک هنگ کنگی کشف شده بود، اما تنها احتمال می‌رفت که پرندگان را آلوده کند. در هر صورت دانشمندان با اعلام شرایط اضطراری در مرداد ماه، منجر به مرگ بیش از ۱.۵ میلیون مرغ توسط دولت چین شدند. افراد دیگری که به آنفلوانزای مرغی مبتلا می‌شدند، تحت نظارت کامل قرار می‌گرفتند، ولی تا پایان سال، ۱۸ نفر بیمار شدند که ۶ نفر از آن‌ها جان خود را از دست دادند.

کنترل آنفلوآنزای مرغی، یک از سریع ترین پاسخ‌هایی بود که بشریت به یک بیماری نشان داد و تا سال‌ها بعد از آن نیز خبری از این مدل آنفلوآنزا نشد. با این حال کنترل آن به این دلیل ساده بود که علائم آن شدید و مشهود بود: آن‌هایی که به آن مبتلا می‌شدند، به شدت و آشکارا مریض بودند. H5N1 نرخ مرگ و میر ۶۰ درصدی را از خود بر جای گذاشت؛ اگر به آن مبتلا می‌شدید، احتمالا جان خود را از دست می‌دادید.

با این حال از سال ۲۰۰۳ به بعد، این بیماری تنها ۴۵۵ نفر را کشته است. ویروس بسیار بسیار خفیف‌تر سرماخوردگی، تاکنون تنها ۰.۱ درصد مبتلایان را از بین برده، اما سالانه مسئول مرگ صدها هزار نفر به حساب می‌آید. بیماری‌های شدیدتر مانند H5N1 که افراد را مبتلا می‌کنند، قابل شناسایی و قرنطینه هستند. این گونه نیست که مبتلایان به راحتی در خیابان قدم بزنند و هوای تازه تنفس کرده و ویروس را پخش کنند.

شیوع ویروس کرونا

ویروس کرونا که به صورت علمی با نام «SARS-CoV-2» نیز شناخته می‌شود، اخیرا در دنیا پخش شده و باعث می‌شود افراد بیماری‌های شدید ریوی بگیرند. این بیماری با نام اختصاصی «COVID-19» نرخ مرگ و میر کمتر از ۲ درصد را با خود یدک می‌کشد؛ یعنی بسیار بسیار کمتر از بیماری‌هایی که در دنیا شایع می‌شوند. با این حال این ویروس به خاطر نرخ پایین کشتارش خطرناک شناخته نشده، این ویروس به خاطر خود نرخ کشتارش خطرناک است.

کرونا ویروس کشنده است، اما نه آنقدر که فکر می‌کنید.

کرونا ویروس مانند آنفلوآنزاها از یک شاخه RNA تشکیل شده‌اند. تاکنون ۴ ویروس کرونا وجود داشته که منجر به سرماخوردگی انسان‌ها می‌شوند. ویروس‌های چهارگانه با جهش در بدن انسان، شیوع خود را گسترش داده و به حداکثر میزان می‌رسانند که در نهایت منجر به بیماری خواهد شد؛ نه مرگ و میر. در مقابل این‌ها، دو کرونا ویروس جدید یعنی سارس «SARS» یا «Severe Acute Respiratory Syndrome» به معنی سندرم تنفسی حاد و مرس «MERS» یا «Middle East Respiratory Syndrome» به معنی سندرم تنفسی خاورمیانه، همانند H5N1 از حیوانات به انسان منتقل شد‌ه‌اند.

این بیماری‌ها برای انسان بسیار کشنده هستند و تعداد کمی از آن‌ها بدون علائم یا خفیف بودند. با این وجود اگر شیوع آن گسترش می‌یافت، تعداد بسیاری از انسان‌ها را از بین می‌برد، اما هر کدام کمتر از ۱۰۰۰ نفر را از پای درآوردند. کرونا ویروس (COVID-19) تا لحظه نگارش این مطلب ۲۷۰۴ نفر را قربانی کرده است. خصوصیات قدرتمند این ویروس، با دیگر ویروس‌هایی که پیش از این با آن مواجه شده‌ایم تفاوت دارد: کرونا ویروس کشنده است، اما نه آنقدر که فکر می‌کنید؛ مردم را بیمار می‌کند، ولی نه به صورت خاص که بتوان مشاهده کرد. دلیلی که ممکن است آن را به خطرناک‌ترین ویروس تبدیل کند، این است که می‌تواند گاهی اوقات هیچ نشانه‌ای از خود بروز ندهد.

دنیا در طرف دیگر به این ویروس به شکل بی‌سابقه‌ای پاسخ داده و حداکثر منابع خود را به کار گرفته است. این ویروس به سرعت تشخیص داده شد و ژنوم آن توسط دانشمندان چینی به سرعت تکثیر شد و در اختیار جهانیان قرار گرفت. جامعه علمی جهانی با سرعت باورنکردنی داده‌های آزمایشگاهی و ژنومیک کرونا ویروس را تنها در چند هفته باهم به اشتراک گذاشتند. تولید واکسن آن نیز مراحل توسعه خود را پشت سر می‌گذارد.

دولت چین در این بین مجبور شده از روش‌های مقابله و قرنطینه دراماتیکی استفاده کند و سازمان بهداشت جهانی نیز وضعیت آن را اضطراری اعلام کرده است. تمامی این کارها تنها در کسری از زمان تشخیص H5N1 صورت گرفت، اما با این حال شیوع آن غیر قابل اجتناب بود. پروفسور اپیدمیولوژی دانشگاه هاروارد، «مارک لیپسیچ» (Marc Lipsitch) حتی نتوانست جمله را شروع کند تا این ویروس را شرح دهد. او پس از دو بار خوردن جمله خود، می‌گوید:

«من فکر می‌کنم در نهایت نمی‌توان آن را کنترل کرد.»

جلوگیری از شیوع، اولین قدم پاسخ به یک همه‌گیری است. در رابطه با کرونا ویروس، این احتمال هرچقدر کم هم که باشد، باید در عرض چند روز رخ می‌داد. ماه ژانویه دولت چین آغاز به محدودسازی مناطق بزرگی از شهر «ووهان» کرد، با ادامه این روند، در نهایت ۱۰۰ میلیون نفر قرنطینه شدند. مردم نمی‌توانستند از خانه‌هایشان خارج شوند و اگر هم می‌شدند، پهپادها آن‌جا بودن تا افراد را شناسایی و تحویل مقامات دهند. با این وجود، ویروس در ۲۴ کشور دیگر نیز شناسایی شد.

با وجود راه‌حل‌هایی در عمل ناکارآمد و برخلاف هزینه‌های مالی و اجتماعی آن، محدودسازی همچنان در چین ادامه داشت. دولت چین متاثر از فشار سیاسی به منظور جلوگیری از شیوع کرونا ویروس به شهروندان استان هوبی اعلام کرد که مسئولین خانه به خانه خواهند آمد و دمای بدن شهروندان را چک می‌کنند. در صورتی هم که مورد مشکوکی پیدا شد، شخص به کمک‌های قرنطینه منتقل می‌شود.

در طول سال جاری، ۴۰ الی ۷۰ درصد مردم کره زمین به کرونا ویروس مبتلا می‌شوند

با این حال تحت قرنطینه ایده‌آل نیز ویروس پخش شده و جلوگیری از آن نیز غیر ممکن بود. تست کردن افرادی هم که بسیار بیمار هستند، کارایی ندارد، زیرا این ویروس به گونه‌ای است که بدون داشتن هیچ علائمی می‌توان با آن به سر کار رفت و دیگران را نیز مبتلا کرد. به همین دلیل لیپیسچ پیش‌بینی می‌کند که در طول سال جاری، ۴۰ الی ۷۰ درصد مردم کره زمین به این ویروس مبتلا می‌شوند.

پیش از این که بترسید، باید بگوییم که پروفسور لیپسیچ، عقیده دارد که مبتلا شدن به این ویروس عموما بدین معنی نیست که بیماری شدیدی خواهید گرفت. دقیقا مشابه آنفلوآنزا که می‌تواند جان بزرگسالان را تهدید کند، بیشتر مبتلایان به این بیماری می‌توانند بدون هیچ مراقبت پزشکی، خوب شوند. افراد دیگری هستند که در کنار لیپسیچ عقیده دارند کرونا ویروس به سرعت پخش خواهد شد. بسیاری از همه‌گیر شناسان (اپیدمیولوژیست‌ها) در نهایت این ویروس را به عنوان پنجمین ویروس کرونا در فصول سرد سال قبول می‌کنند.

دقیقا مشابه ۴ مورد دیگر خانواده ویروس‌های کرونا که هیچ مصونیت ابدی نخواهد داشت، این ویروس هم شاید مشابه آن‌ها عمل کند و زین پس، «فصول سرماخوردگی و آنفلوآنزا» به «فصول سرماخوردگی، آنفلوآنزا و COVID-19» تبدیل شود. با این حال حتی نمی‌توان به حتم گفت که چند نفر به کرونا ویروس مبتلا هستند (البته ۸۰۲۸۹ نفر مبتلای شناسایی شده تا لحظه نگارش این مطلب وجود دارد).

لیپسیچ عقیده دارد که با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت در آمریکا بیش از ۱۰۰ الی ۲۰۰ نفر درگیر این ویروس شده‌‌اند. همین مقدار برای شیوع کلی آن در کل جامعه ۳۵۰ میلیون نفری آمریکا کافیست. با این حال فاکتور تعیین‌کننده در نرخ ابتلای کرونا ویروس این است که در مواردی که اوضاع بیماران وخیم نیست، سرعت انتقال ویروس چقدر است؟ برای مثال می توان به این مورد اشاره کرد:

دانشمندان چینی با اسکن CT از سینه یک بیمار (به منظور تشخیص وجود مایعات در ریه‌های او یا همان ذات‌الریه) متوجه شدند که بیمار به صورت غیر آشکارا در حال پخش ویروس است و هیچ علائمی نیز از خود بروز نداده است. این بدان معناست که اگر مورد بالا خاص نباشد، با قطع به یقین می‌توان گفت پیشگیری از شیوع بیشتر کرونا ویروس، بسیار چالش‌برانگیز است.

تنها راه تشخیص کرونا ویروس تست کردن افراد است

حتی اگر تخمین‌های لیپسچ را نیز غیر دقیق بدانیم، در کل نمی‌توان پیش‌بینی عمومی را زیر سوال برد. او عقیده دارد که اگر ۱۰۰ الی ۲۰۰ بیمار با علائمی مانند سرماخوردگی داشته باشیم، بدون تست و انجام آزمایش نمی‌توان تشخیص داد که آن‌ها به COVID-19 مبتلا شده‌اند. او باور دارد که هر چه زودتر این پدیده را بفهمیم، بهتر است تا این که هیچ‌گاه نتوانیم به موقع آن را تشخیص دهیم؛ تنها راه تست است.

در ابتدا پزشکان آمریکایی عقیده داشتند که تنها باید افرادی را آزمایش کرد که پیش از این از چین آمده بودند یا این که با فرد مبتلا به کرونا ویروس در تماس بوده‌اند. با این حال CDC اعلام کرده است که در پنج شهری که احتمال می‌رود بیشترین افراد به این ویروس مبتلا شده باشند، غربال‌گری را آغاز خواهد کرد تا ایده‌ای کلی از تعداد مبتلایان به دست آورد. البته تست‌ها به صورت عمده در دسترس نیستند؛ یعنی نمی‌توان از همه تست گرفت. این سازمان اعلام کرده تنها ایالات کالیفرنیا، نبراسکا و ایلینوی می توانند از مردم تست کرونا ویروس بگیرند.

با داده‌های کم، نمی‌‌توان به درستی پیش‌بینی کرد، اما نگرانی از این که این ویروس تا ابد با ما خواهد بود و نمی‌توانیم آن را کنترل کنیم، احتمال کمتری از پیدا کردن واکسن برای درمان آن ندارد، زیرا این ساده‌ترین راه برای نجات جان مردم است.

واکسنی در راه است؟

اگر به سهام شرکت داروسازی اینویو (Inobio) نگاهی بیندازید، می‌بینید که از ماه میلادی گذشته تاکنون ارزش آن بیش از دو برابر شده است. این شرکت مدعی شده که برای کرونا ویروس واکسن تولید کرده و ادعای این شرکت دارویی با وجود نادرست بودن آن، در چندین خبرگزاری نیر تکرار شد. مانند هر داروی دیگری، واکسن‌ها برای حفاظت انسان‌ها از بیماری‌ها به صورت امن، به زمان زیادی نیاز دارند. کاری که این شرکت و دیگران انجام داده اند، کپی کردن بخشی از RNA ویروس است تا شاید روزی به عنوان واکسن عمل کند. این کار در قدم اول امیدبخش به نظر می رسد اما نمی توان آن را کشف بزرگی دانست؛ مثل این است که تیغ جراحی را تیز کنیم و بگوییم روش جراحی جدیدی را ابداع کرده ایم.

امروزه تهیه توالی ژنتیکی به سرعت انجام می‌گیرد، اما به همان اندازه که علم در این کار دخیل است، هنر هم می‌خواهد. این کار شامل پیدا کردن یک توالی فراگیر است که بتواند یک حافظه حفاظتی از سیستم امنیتی را تولید کرده، بی آن که خود باعث التهابات حاد شود و علائم جدید را در بیمار به وجود آورد. (مانند واکسن آنفلوآنزا که نمی تواند بیماری را به وجود آورد، ولی علائمی شبیه به سرماخوردگی را در شخصی بروز می‌دهد).

احتمالا واکسن کرونا ویروس تا پایان تابستان آماده شود

پیدا کردن این نقطه بهینه در واکسن‌سازی، نیازمند آزمایش‌های مختلف است، و پس از این که در آزمایشگاه انجام شد، باید روی حیوانات و سپس انسان‌ها صورت بگیرد. هیچ کس نمی‌تواند میلیاردها ژن فراگیر را به سراسر دنیا ارسال کرده و آن را به میلیاردها انسان دیگر تزریق کند. با این حال بسیاری از شرکت‌های دیگر در حال ساخت واکسن برای کرونا ویروس هستند، اما یادمان نرود که ساخت واکسن برای سارس، ۲۰ ماه طول کشید.

مانند همیشه خیریه «بیل و ملیندا گیتس» و بسیاری از شرکت‌های دیگر، میلیون‌ها دلار را به شرکت‌هایی مانند اینویو کمک می‌کنند تا وارد ساخت و ساز واکسن شوند. این شرکت نیز با سرعت بسیار زیادی در حال ساخت واکسن برای کرونا ویروس است. اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، واکسن این ویروس تا پایان تابستان آماده تست در فاز اول خود می‌شود.

در کل با نرخ پیشرفت امروزی در تولید واکسن کرونا ویروس، باید روی ۱۲ الی ۱۸ ماه حساب کنید تا آماده شود. آماده شدن آن در این مدت طولانی نیز یک چیز است، تولید و پخش آن در سطح جهان نیز یک چیز دیگر. مسئله اصلی این است که آیا می‌توان میلیون‌ها یا حتی میلیاردها دوز از این واکسن را تولید کرد و به سراسر کره زمین ارسال کرد؟

مسئله دیگر این است که تولید واکسن یک شبه نیست و بسیار طاقت‌فرساست. تصور کنید که تعداد زیادی واکسن باید تولید شود؛ هر کدام از این‌ها پس از گذراندن تست‌های سخت آزمایشگاهی، روی افراد مختلف تست شوند؛ افراد تحت نظر قرار گیرند تا وضعیتشان پایش شود؛ در نهایت نیز نتیجه اعلام شود. این‌ها به صدها میلیون دلار بودجه نیاز دارد که استارتاپ‌ها و دانشگاه‌ها طبیعتا چنین بودجه‌ای ندارند. همچنین آن‌ها ظرفیت تولید و پخش این واکسن را نیز ندارند.

تاکنون نیز شرکت‌های بسیاری زیادی برای ساخت واکسن کرونا ویروس اعلام آمادگی نکرده‌اند، زیرا این گونه نیست که آن‌‌ها خط تولید آماده‌ای داشته باشند که برای این کار کنار بگذارند. تولید واکسن برای کرونا ویروس بسیار هزینه‌بر بوده و به معنی از دست رفتن سرمایه می‌شود. حتی ممکن است با مرور زمان، درخواست برای آن کم شود و حتی بسیاری از زدن واکسن امتناع کنند.

به همین دلیل نمی‌توانیم تمام تخم‌مرغ‌هایمان را در سبد واکسن بگذاریم. تولید واکسن در سال ۱۹۸۰ آنقدر هزینه داشت که بسیاری از شرکت‌ها به کل آن را کنار گذاشتند. چرخ تولید واکسن پس از سال‌ها سکون به سختی دوباره راه می‌افتد. این کار باید به گونه‌ای باشد که همزمان با شیوع ویروس‌ها صورت بگیرد، زیرا کرونا ویروس و آنفلوآنزا از یک شاخه RNA تشکیل شده که به سرعت در حال جهش هستند.

مثال بارز این کار، بیماری ابولا بود. بسیاری از شرکت‌های دارویی با افزایش اضطرار این بیماری، به تولید واکسن روی آوردند ولی با پایان یافتن این بیماری، توسعه آن‌ها نیمه‌کاره رها ماند. با این وجود کاخ سفید از کنگره درخواست یک میلیارد دلار بودجه اضافی برای توسعه واکسن کرونا ویروس کرده است. در صورتی که این درخواست مورد موافقت قرار گیرد، با دستور دونالد ترامپ مبنی بر قطع بودجه CDC و سازمان بهداشت عمومی همزمان می‌شود که در نوع خود اتفاقی جالب است.

احتمالاً همه ما کرونا خواهیم گرفت

کرونا ویروس با تمام تاخت و تازش به کشورهای دیگر حمله می‌کند. ایران، ایتالیا و کره جنوبی از جدیدترین مراکز این ویروس خطرناک هستند. بسیاری از کشورها مرزهایشان را روی شهروندان این کشورها بسته‌اند. چینی‌ها هم که خیلی وقت است جایی میان دیگران ندارند. البته که برخی پیشگیری‌ها کارآمد خواهد بود، ولی ممنوعیت سفر، بستن شهر‌ها و احتکار منابع نمی‌تواند برای همیشه پاسخگو باشد.

تمامی این روش‌ها ریسک‌های خود را دارند، در‌ آخر نیز برای پاسخگویی به بیماری‌های همه‌گیر باید مرزها باز شوند و با بسته نگه داشتن آن‌ها، چیزی درست نمی‌شود. تصور این که منطقه‌ای از ویروس کرونا در امان خواهد بود، باید فراموش شود. همه ما روزی این ویروس را خواهیم گرفت؛ این مشکل برای همه ماست و باید به صورت جمعی نیز حل شود.

---

در صورتی که احساس می‌کنید دچار تب شدید یا تنگی نفس هستید، هر چه زودتر به مراکز درمانی مراجعه کنید. می‌توانید آدرس این مراکز را با جستجوی کلمه «کرونا» در مسیریاب‌های ایرانی (نشان و بلد) پیدا کنید.